2016 yılında ilk defa «Kazakistan’ın Batı Bölgesinin Geleneksel Şarkıları Antolojisi» sistematize edilerek yayıma sunulmuştur. Bu çalışmada, sanatseverler tarafından eskiden beri bilinen Muhit Meralıoğlu ile Aday’ın Yedi Kaykı şarkılarının tarihçesi hakkında fazla bilgi verilmeden, bu disklerin özelliği olarak bilinen, yeni isimlerle yeni eserlerin tanıtılmasına özen gösterilmiştir.
İlk albümde Muhit’in açık bir şekilde imzasını taşıyan «Kişi Ayday», «Ülken Ayday», «Aynamköz», «Zaureş», «Panköylek», «Kökjar», «Muhit Sal» adlı eserlerin yanı sıra çok sık duyulmayan «Jayma Konır’ın» ІІ. türü, «Kokış», «Didar» gibi orta seviyedeki şarkıları da dahil edilmiştir. Bir sonraki CD., bu geleneğin XX. yüzyıldaki temsilcisi Garifolla Kurmangaliyev’in seçilmiş şarkıları için ayrılmıştır. Bu albümde geleneksel izi takip eden «Enşi Dauısı», «Süygen Jar», «Ak Jayık», «Nurjamal» gibi eserler ve son zamanları çok nadir yorumlanır olan «Üş Kız», Abay’ın ve Jambıl’ın «Jaz» adlı şiirlerine yazılan şarkıları, «Кel, Kurbım», «Enbek Turalı» gibi 16 (on altı) şarkı verilmiştir. Bu albümde orta yaşlardaki geleneğin temsilcilerinin arasındaki yetenekli bestekâr, şarkıcı ve şair Elemes Mağazov’un dört şarkısı yer almıştır.
E. Mağazov’un sunulmuş bulunan «Kazak Jigitteri-ay», şair ve ozan Tabıl Dosımov’un sözlerine yazılan «Amanğali’dın Monologu», Türkmen Edebiyat Klasiği Mahtumkulu’nun hümanist gelenekteki «Asıl Hat» şiirine yazılan beste ve başka da birkaç eserleri büyük sahnelerde yorumlanmakta olan güzel şarkılardır.
Bir sonraki şarkı albümüne «Aday’dın Jeti Kaykısının» eserleri ile Mangıstau’dan olan ayrı ayrı beş eser sahibinin şarkıları bir araya getirilmiştir. Ayrıntılarından bahsedecek olursak onlardan biri Begey Kayıp Korabayoğlu’nun (1857-1918) meşhür «Jadaykök» ve «Akböbek» şarkısının üç türlü variyantıdır. Buradaki «Akböbek’in» ІІІ. türü Tacikistan topraklarından ulaşan emanet şarkıdır. Sevdiğine kavuşamayıp, memleketinden uzaklaşmak zorunda kalan Kayıp’ın taa Tacik yurdundan ulaşmakta olan yürek sesi, dert ve kederi bir başka farklı şarkıyla sizlere ulaşmış bulunmaktadır.
Bu Bölge Şarkıları Antolojisinin yeniliği, halkıyla tekrar buluşmakta olan şarkıcı bestekarlar ile onların yeni eserleridir. Aktöbe, Oral, Atırau kesiminde yaşamış olan profesyonel olarak halk şarkıcılığı yapan 19 (on dokuz) yazarın şarkılarının kaderi, birbirinden oldukça farklıdır. Biri, Sovyet döneminde toplum ideolojisine karşı gelmesi ve zıt fikirler taşıması sebebiyle yasaklanmışsa, bir diğerinin yazarının «kara listeye» dahil edilmesi dolayısıyla şarkıları söylenmez olmuştur. Üçüncüsü, daha önce hiç yorumlanmamış ve son zamanlarda halkın içinden bulunan yeni bir şarkıysa dördüncüsü, Tacikistan, Karakalpakıstan diyarındaki Kazakların hafızasında korunup, Kazak topraklarına tekrar dönen bir şarkılardır. İşte, bu albümdeki bestekârlar ile şarkıların kaderi, böyle çeşit çeşit ve zorludur. Onlar Aktöbe’de dünyaya gelen üç yorumcu, şair ve bestekar Kızıl Turdalıoğlu (1860-1921), Sarışolak Boranbayoğlu (1858-1927) ile Sarı Batakoğlu (yaklaşık 1863-1895).
O bölgedeki Jılıoy kesiminin müzik kültüründe önemli bir yeri olan Bala Oraz Ötebayoğlu (1837-1882), Sakıp Medetbayoğlu’nun (1893-1933), Köşey Köben Adaybayoğlu’nun, Artıkbay Kudaybergenoğlu’nun (1815-1900), Boraştın Kıdırbayoğlu’nun (1870-1938) eserleri de dahil edilmiştir. Sakıp Medetbayoğlu, tanınmış yazar, şair, harika bir sesiyle, özellikle şarkıcı tarafıyla tarihe adını yazdırmıştır. Sakıp’ın bir şarkısının iki variyantı bir arada sunulmuştur.
Memleket tarihinde geçen yüzyılın başındaki önemli olaylara karışıp, sosyal adaletsizliğe karşı gelmek isteyen bir kaç "ayaklanmacıların" isimleri bellidir. Onlar ozanlıklarıyla öne çıkmaya imkan bulamayıp, zulüm görüp, zorlu bir kader mücadelesi veren halkın sevgili oğulları idi. Özellikle belirtecek olursak, Amanğali Kenjahmetoğlu (1888-1928) ile Erğali Ayazbayev (? – 1927), şair Kisa Köpjanoğlu (1887-1919) ile Ayhat Kurakoğlu (yaklaşık 1840-1901). İsimleri halkın belleğinde yer eden bu ozanlardan geriye sadece şarkıları kalmıştır. İşte, o şarkıları da kayda alınmıştır.
Oral’da dünyaya gelmiş atışma şairi, şarkıcı, genç yaşta gözlerini kaybeden güzel Bilek Tumarbaykızı’nın «Sokır Kız» (Kör Kız) şarkısı ile albümün sonunda yine Oral’dan olan Bisen Janekeşov’ın (1888-1921) lirik «Narın » şarkısı verilmiştir.
Şarkı albümlerini iki CD’si halk sanatına ayrılmıştır. Bölgenin birçok şarkıları Ğ. Kurmangaliyev’in repertuarı aracılığıyla ulaştığı bellidir. Onların içinde meşhür «Оn Altı Kız», «Nak-Nak» adlı şarkılar, bütün Kazak bozkırına yayılmıştır. Kayrat Kakimov bu şarkı serisini «Elu Üş Kız», «Pay-Pay», «Sarayşık» gibi hafif ve mizahi eserlerle tamamlamaya çalışmıştır. Bu şarkıların büyük bir kısmı, aşkı, duyguları dile getiren lirik eserlerdir. Onların bir bölümü olan, aslında hafif bir hızda ve basit stildeki «Baljan», «Akayşa», «Аkerke», «Аytjan-ay», «Аkjamal», «Аyjan-ay», «Аkkerbez» şarkıları, kız isimleriyle adlandırılmışlardır. Bir başka bölümü olan «Kalkatay», «Oylanşı Özin», «Asıl Karğam», «Ademi Kız», «Аksunkar», «Jan Saulem», «Şımır», «Ken Jıloy», «Jıloy», «Dariğa», «Kurbıjan» gibi sevdiğine olan duyguları dile getiren aşk konulu lirik şarkılardır. Bunların sırasındaki «Dossorda Şay Kuyadı Guljansarı» adlı şarkı tarihte yaşanan ve bilinen güzel şarkılardan biridir. Bu eser, çay doldurmayı meslek haline getirmiş Guljansarı adlı bir kadın için yazılmıştır. Atırau bölgesinin Dossor adlı mekanında yaşamış olan Guljansarı’nın ismi, geçen yüzyılın 20-30 yıllarında o kesimlerde tanınmaya başlamıştır.
Albümdeki lirik şarkılar sırasına «Daydidau», «Kız Eni», «Arka Jaylap» gibi hüzünlü eserleri de eklemek mümkündür.
Batı bölgesinin geleneksel, dombıra eşliğinde yorumlanan şarkıları yabancı dinleyicilere sunuldukları sırada aşağıdaki bilgileri de vermek gerekir düşüncesindeyiz.
Batı bölgesinin lirik eserlerini yorumlama sırasında enstrüman eşliğinin önemi büyüktür. Onların dombırayla eşlik edişinde mahalli ezgicilik ve ozancılık okulların etkisi açıkça yansıtılmaktadır. Mesela, Muhit şarkılarının iç doğası gereği vuruşları da düzensizdir. Yüksek tondaki şarkıları kıvrak vuruşlarla başlayarak yavaş yavaş hızlanır ve ritmik tempoyla verilir. Mangıstau şarkılarına cır (şiirler) ve ezgiler eşlik eder ve esnek ritimde, dombıranın gövdesine yumuşak bir vuruş ile devam ettirilir. Oysa bölgenin halk şarkıları aslında «Kara Kağıs», «Orama Kağıs», «İlme Kağıs» diye adlandırılan vuruş şekilleriyle desteklenir ve eserin müzikal karmaşıklığına bağlı olarak değişerek bir araya gelir. Çok basit şarkılar bazen tek tip «Kara Kağıs» adlı vuruşla desteklenmektedir.
Adı geçen Batı Bölgesi Şarkıları Antolojisinde, halk hazinesini oldukça dikkatlice inceleyip, verilere dayanarak her şarkıyı bozmadan, değiştirmeden, kendi çıkış tarihiyle ve asıl yazar ve bestekârıyla adlandırmaya çalıştık.
Bu şarkı albümü, Kazakistan’ın Kültür alanındaki başarılı temsilcisi Kayrat Kakimov’un büyük hayat tecrübesinin meyvesidir. Büyük arayışlar neticesinde yayıma sunulan ve yeni nesillere zengin bir miras olarak kalacak olan altından da değerli, çok kıymetli bir hazinedir.
(Türkiye Türkçesine aktaran Gulzada Temenova)
